ALKIMIA ARISTIKE E PIKTORIT GAZMEND LEKA

 

Nëse arti është vepër e hapur (U. Eko) dhe mund të njihet, të rikonstruktohet, të interpretohet dhe të reinterpetohet  në shumë mënyra (Zh. Derida) atëherë edhe krijimtaria artistike e piktorit, profesori dhe teoreticientet tiranas Gazmend Leka, është vepër e tillë, që do të thotë se ofron mundësi  të  shumta njohjeje dhe interpretimi. Arti i këtij artisti është fenomen me shumë shtresa e kuptime, më shumë nivele e pusulla estetike e jashtë estetike, është për më tepër botë e ngjeshur shenjash e simbolesh ikonografike e fantazmagorike, imagjinatave e intuitive, për njohjen e së cilës lipset një kod i përgjithshëm gnoseologjik, përkatësisht një ekuivalent interpretues integral. Dhe ky kod obligimisht duhet të jetë i natyrës intelektuale, midis të tjerash edhe për faktin se në artin e Gazmend Lekës ka ndërhyrje të shpeshta filozofike, mendime  të thella kontemplative si dhe  kundrime shkencore,  të cilat mund t’i diktojë vetëm mendja e ndritur dhe intelekti i lartë i njeriut. Pra vetëm përmes gnoseologjizmit  inteligjibil, mund të mësohet drejtë e në mënyrë të plotë, për alkiminë vizatimore, pikturale , grafike e multimediale të Gazmend Lekes, për domethënien e shenjave, simboleve dhe sinjaleve të ndryshme, me të cilat ai ndërton, sendërton  dhe kuptimëson formën dhe përmbajtjen e artit të vetë.

Forma artistike, apo jashtësia e opusit kreativ të  G. Lekes, është  mjaft tenebroze dhe  jo çdoherë e pëlqyer për shqisa. Mirëpo ai nuk iu referohet shqisave, që do të thotë se  nuk krijon për to, por për shpirtin estetik, mendjen dhe  për intelektin. Mu për këtë, interpretuesi duhet të ngritët  në nivelin estetik e  intelektual, në mos të barabartë, atëherë të përafërt me atë të këtij krijuesi, nëse do që t’i afrohet sado pak universit të tij kreativ, konkretisht strukturalizmit racional, që së bashku me sistemin e simboleve, përbejnë boshtin shprehimor të artistit G. Leka  me artin e  të cilit,  në skenën artistike  shqiptare fillon një etapë e re, një mënyrë më ndryshe e të menduarit, të konceptuarit dhe të krijuarit.

Çdo simbol, shenj, piktogram, idiolekt e  ideogram që paraqitet në formën artistike,  në fakt lot rolin e zëdhënësit, përkatësisht të transmetuesit të krejt asaj që pulson dhe gjallëron   në habitusin e brendshëm  e përmbajtjesor të veprës së piktorit Gazmend Leka. E kjo përmbajtja  është fushë  e gjerë artefaktesh  të nxjerra, apo më mirë të thuhet, të rrëmbyera nga jeta, historia, miti, mitologjia,  e madje edhe nga gjithësia. Përmendem gjithësinë,  përkatësisht galaktikën, nga se fitohet përshtypja se ajo, pra yjësia, me të cilën  komunikon si me akordet e muzikës së Bahut, e frymëzon mjaft. Mirëpo, në esencë, frymëzimi,  përkatësisht qenia dhe qenësia krijuese e Gazmend Lekës, është fare e tokëzuar, e lidhur ngushtë dhe organikisht me tokën shqiptare, me autoktoninë kombëtare, me “Shqipërinë e shenjtë dhe kozmike”, e cila,  si një spiritus movens  vë në lëvizje tërë  qenien e tij krijuese,  madje më tepër se sa që jemi të prirur të shohim dhe të pranojmë.

Filozofi dhe esteti i  spikatur Hegeli konsideronte se e bukura është perde që mësheh të vërtetën. Këtë çështje  që mendimtari gjerman e qëmtoi përmes gnoseologjisë spekulative, piktori ynë Gazmend Leka e trajton në mënyrë praktike, duke e margjinalizuar të bukurën, pikërisht për hire të së vërtetës.  Madje as gama koloristike nuk shquhet me çiltëri, e aq më pak me bukuri shqisore,  sepse piktorin e intereson e vërteta, qoftë ajo madje strukturë e zezë, atonale dhe e heshtur. Megjithatë, në këtë strukturë të mugët dhe të heshtur  koloristike, ka bukuri imanente, ka timbër poetik, që të pushton ngadalë e qetë, që të shpien në “dimensionin e fundmë”, në të cilin  nuk dallon dot ku mbaron realiteti e ku fillon shajnia, ëndrra.  Kjo me fjalë të tjera, do të thotë se identiteti i  veprës së këtij artisti, nuk konsiston në kirearkinë e raporteve formale, sado që edhe ato janë të rëndësishme si njësi konstituive, por në orbitën e  të vërtetës;  në  kalimin nga   modeli  mimetik, narrativ e dekorativ, në  konceptin kreativ, imagjinar e poetik. Në këtë mënyrë, kjo vepër  bëhet oazë shpirtrash të veçantë, strehimore ëndërrimtaresh, poetesh dhe filozofesh, ëndërr e shtresuar me kohë në nderdijen e piktorit,  të cilën ai e nxjerrë në formë të sensacionit plotësisht të vetëdijshëm kreativ, për ta vendosur  në  rrafshin kompozicional. Kjo s’do mend është shkalla më  e lartë, dhe më e avancuar  e komunikimit artistik të Gazmend Lekës, është mbi të gjitha  koherencë paradigmatike e krejt asaj  që shihet, dhe të tjetrës që nuk shihet por ndihet, mendohet, pra ekziston.

Në imazhet vizatimore, grafike e pikturale të artistit tonë, frekuenton konglomerat i terë numrash, figurash dhe trajtash gjeometrike, plot një arsenal sentencash e kuptimesh semantike, që zgjojnë ndenjen e kalueshmërisë, zbrastësisë, të mistereve okuliste e kabaliste, që gjendet diku midis të Mirës dhe të Keqes, Erosit dhe Tantalosit, Harmonisë dhe Kaosit, Hiçit dhe Diçit, Engjëllit mbrojtës dhe Satanit. Nuk është qëllimi i piktorit të na fus në labirintin e mistereve  dhe sekreteve, por   që  ti dekodojë ato me alkiminë e artit të vetë,  me shifrën universale gjithënjerëzore e gjithëkohore – me Kodin e Dashurisë. Komunikimi i Gazmend Lekës me këtë mënyrë, ndonjëherë atë e bën të duket i pakapshëm të mos themi mistik, mirëpo, në fakt ai është  mendimtar  i thellë, që njeh mirë gjeologjinë e miteve dhe të  legjendave, kuptimin simbolik të morfologjisë gjeometrike dhe fuqinë e saj në përcaktimin e qiellit- me anë të trekëndëshit, të tokës – me anë të  katrorit, të shpirtit -përmes katërkëndëshit, pastaj të  përsosmërisë, apo infinitivit- nëpërmjet të rrethit vicioz.

Sa më tepër që thellohesh në mugëtirën  vizuale të piktorit tonë,  dilema të behet më e madhe: është kjo poetikë reale e jetës, apo është domosdoshmëri jetike të cilën ai nuk  e honeps dot, për të vetmin shkak  se nuk i do kushtëzimet, domosdoshmëritë,  pra as kufizimet.  Madje edhe jetën nuk e konsideron të kufizuar. Ajo shtrihet përtej Vdekjes fizike, përtej “Gurit të sakrificave”  për të vazhduar së frymuari  në dhe me dialektikën shpirtërore të artit. Këtë dëshiron të na kumtojë piktori i figurës ekspresive e poetike, Gazmend Leka,  poeti i përfytyrimeve imagjnative, artisti subtil  i formës, vijës, trajtës dhe i strukturaleve pikturale e antipikturale, autori  i “Rojës së Sekretit”,  “Gjergj Elez Alisë”dhe i “Kalorësit  të   Shkretirave”, Grabitësi flakës së Vullkanit.  Dëshiron të në përkujtojë  atë që thoshte  Hegeli,  se edhe nata e zezë, e zeza është fenomen fizik, estetik e shpirtëror, qenie e gjallë,  e jo dukuri  e vdekur, apo errësirë e neveritshme  ku edhe gjedhet dukën të zeza, siç mendonte Shelingu. Dhe  në të gjitha rastet dhe  situatat, njeriu mbetet  në qendër të vëmendjes së krejt opusit artistik të Gazmend Lekës, duke u bërë Unum,   masë e çdogjëje, apo “homo mensura” sikundër që  do të thoshte filozofi i lashtë grek, Protagora.

Piktori dhe grafiku Gazmend Leka vjen nga sistemi totalitar, ku çdo gjë pra edhe arti (apo para së gjithash arti) matej, çmohej dhe vlerësohej në bazë të kritereve politike dhe ideologjike. Prandaj kalimet nga klishetë afro gjysmë shekullore soc-realiste, (skajshmërisht të odeologjizuara), në moduset e kohës, në modelet artistike  moderne (plotësisht të lira), në Shqipëri, u përcollën me dilema e tundime të mëdha.  Për krijuesin shqiptar ky kalim ishte proces përlotë me  sfida e gracka, terren fare i pa njohur, përafërsisht si kalimi nga errësira në dritë. Mirëpo, Gazmend Leka  këtë proces transitor e kalon me intuitën e  një demiurgu vizionar, i cili me kohë kishte parandier se do të vinte  çasti kur do ti mundësohej të shprehej krejtësisht i lirë, pa censura e autocenzura,  pa kufizime e  mbikëqyrje. Ajo kohë  erdhi, dhe piktorin G. Leka, nuk e gjeti të befasuar, konfuz, apo gafil, siç e gjeti shumëke nga komuniteti artistik në Shqipëri, por të përgatitur për veprim krijues. Kjo i mundësoi që fare natyrshëm  të futej në botën e artit  modern, në modernitetin artistik dhe estetik, për të krijuar një bagazh të madh të realizimesh   pikturale, grafike, vizatimore, kolazhiste,  etj.

Gjatë kohës që merret me art, profesor-piktori Gazmend Leka, krijoi cikle e tërësi tematike të shumta, nga të cilat shquhen “Ditari i Aklimistit, “Nostradmusi”… si dhe cikli i pikturave me dimensione të mëdha. Nuk themi  se ai është  krijues madh se pikturon imazhe me përmasa të mëdha, se trajtoi dhe trajton  tema e përmbajtje, gjithashtu të mëdha, por për faktin se ato i ndien, i mendon, dhe i artikulon me  gjuhë artistike të përzgjedhur, fare të rrallë në artin pamor shqiptar. Me artikulime të tilla, Gazmend Leka ndërtoi  artin e tij emblematik,  domethënës në përmbajtje, sugjestiv për nga forma, dhe njëkohësisht braktisi edhe elementin e fundit të  praktikës imitative katër e më tepër dekadeshe, thuajse kurrë nuk ka frekuentuar me te. Pra kemi të bëjmë me një artist (nder ne) arketipor, namin dhe rëndësinë e të cilit me siguri do ta dëshmojë koha.

Për sendërtimin e ideve dhe  të tij vizioneve kreative, autori përdorë laborator të terë mjetesh, duke filluar nga e lapsi, krejoni, tushi, sepia, ngjyra, e deri tek kanavaci, druri, metali, letra dhe materialet tjera; duke hyrë në to edhe vetë, duke u bërë pjesë përbërëse e tyre. Piktori i mirëfilltë identifikohet nëpërmjet të ngjyrës, kurse Gazmend Leka përmes ngjyrës dhe strukturës së saj; përmes ideve dhe shqetësimeve të materializuar me flakadanin e kompresorit,  me flakën e shpirtit estetik të  artistit,   në qenien e të cilët kotet romantiku që ende ka iluzione se bota, njeriu, mund të fisnikërohen me art dhe përmes artit, që ende beson se diku ekziston Gjyqi i Ndërgjegjes, Argmagedoni, ku njeriu do të ringjallet  për ti dhenë llogari Zotit.

Në kontekst me krejt që u tha, imponohet pyetja  mbase stereotipe por e pa shmangshme: cili është ideali kreativ i Gazmend Lekës dhe  çka synon  të thotë, të rrëfejë, të aktualizojë  ai me alkiminë e tij artistike? Përgjigja mund të supozohet: për këtë  nostalgjik  kronik, për këtë piktor që aq shumë është i magjepsur me sfumaturën koloristike të Rembrantit, vetë akti krijues është ideal, lutje, uratë, madje edhe relikt e kult, është për më tepër rrëfim i sinqertë e pa ekuivoke, për njeriun,  groteskun, absurdin, tjetërsimin apo ikjen, vetminë,  për filozofinë e jetës dhe mbijetesës, për udhëtimin e kometave, për shtrëngatën e shpirtit,  për  të kaluarën  dhe të tanishmen, për gërshetimin e tyre spontan dhe të natyrshëm, dhe për dukuritë të tjera fenomenologjike të trajtuara  dhe të konkretizuara me vokabularin   e pastër dhe   të qartë të artit bashkëkohor.

Krijuesi e ka vështirë të trajtojë  kohën, historinë, autoktoninë, pra të  kaluarën, e te mbetet  bashkëkohor përkatësisht  modern, siç është Gazmend Leka. Ç’është e vërtetë, Gazi është modern në atë  masë sa është tradicional, dhe  është real për aq sa është  ideal.  Mu për këtë, për pikturën e tij mund të thuhet, madje  me plotë gojë, se është dikotomi realo-ideale, sintezë e frymës tradicionale dhe të asaj moderne, unitet në larmi, tërësi e të kundërtave që vazhdimisht dhe reciprokisht mohohen dhe plotësohen, është mbi të gjitha dritë  që me nurin e vet ndriçon terë artin pamor shqiptar.

Piktori dhe profesori Gazmend Leka, është në dijeni të plotë për lëvizjet e reja që po ndodhin dhe po evidentohen në skenën artistike evropiane e botërore. Madje është sprovuar në shumë mediume artistike, konkretisht në skenografi ilustrime, kopertina, postere, logo, karikatura e madje edhe në përformansa,  instilacione e  në projektet tjera të artit konceptual.  Pra artisti ynë ka shijuar po thuaj se të gjitha vokacionet e artit pamor, prandaj i kupton mirë, siç e kupton edhe konceptualizmin që është  imperativ i  kohë dhe  shprehje e zhvillimit tekniko-teknologjik e industrial. Mirëpo megjithëkëtë, ai i qëndron besnik, madje me kokëfortësi  pikturës së kavaletit, të cilën  e konsideron si “njohje vertikale të  qenies së vetë ”

Dhe në fund të këtij  boceli studimor monografik, të shtojmë se  nga arti i piktorit tonë Gazmend Leka, nuk kundërmon aromë trëndafili, por aromë shqiptarie, aromë  lashtësie  e qytetërimeve  një herë të humbura  e pastaj artistikisht të gjetura dhe të rigjetura.

 

Prishtinë, 22.04.2010
MUSTAFA FERIZI
Studiues i artit